Если имеются более тяжелые физические недостатки, спортивная программа должна быть соответствующим образом скорректирована. Например, катание на велосипеде затруднено при спазме мышц. С другой стороны, для них рекомендовано плавание, потому пациенты могут передвигаться в воде так же легко, как здоровые люди. При неустойчивости во время стояния или шаткой походке силовая тренировка со свободным весом несет риск получения травмы. Лучше тогда использовать тренажеры, которые находятся в каждом спортзале. Но не всегда пациент может попасть в спортзал в силу разных причин, поэтому можно составить домашнюю программу тренировок с вспомогательными приспособлениями, которые можно найти в любой квартире (мяч, книги, веревки, табуреты, стулья и т.д.)
Какой вид спорта правильный, каким можно заниматься, а каким нет –решается только индивидуально!!! Если пациент сомневается, поможет консультация с лечащим врачом или тренером. Идеально заниматься аквааэробикой, плаванием, йогой, пилатесом, растяжкой два –три раза в неделю, по возможности с двухдневным отдыхом между ними. За это время мышцы адаптируются к нагрузкам и организм не переутомится.
⦁ Скандинавская ходьба
Скандинавская ходьба отлично разгружает опорно-двигательный аппарат. Очень важна в этом виде спорта правильная экипировка, в частности длина палок. Лучше всего в этом разбирается специалист, поэтому надо обратиться к нему за советом. Интенсивность тренировки будет зависит от рельефа местности, от погоды, от выбранного шага. Начинающие должны обратить внимание на удобную обувь и научиться правильной технике. Занятия значительно улучшают равновесие, выносливость, улучшают показатели тревожности.
⦁ Плавание
Чтобы плавание принесло пользу, надо овладеть техникой. Если вытянуть во время плавания голову, а ноги будут свисать вниз, то шейный позвоночник будет перегружен и плавание только принесет вред. Идеально плавать в очках лицом вниз. Если слабые ноги, хорошо брать дощечку и нагружать ноги. Прохладная вода не должна являться противопоказанием, так как через пару-тройку кругов пловец разогреется и будет чувствовать себя комфортно.
⦁ Аквааэробика
Аквафитнес подходит практически для всех пациентов. Водная гимнастика используется даже в реабилитационном периоде у людей любого возраста. Противопоказания есть только для лиц, страдающих кожными проблемами и аллергией на хлорку. В воде легко тренируется сила и выносливость. Под музыку и в команде занятия проходят увлекательно, легко снимают перенапряжение и проходят быстро, но очень продуктивно.
⦁ Занятия йогой
Занятия адаптированной йогой особенно рекомендуют пациентам с высокой тепловой чувствительностью. Это безопасная и очень эффективная практика. Новичкам надо помнить, что не стоит как можно быстрее освоить все асаны. Это заблуждение, что хорошо освоенная трудная поза поможет вылечиться и принесет облегчение. Наоборот, организм может не справится с непосильной задачей и болезнь начнет прогрессировать. Сначала надо освоить дыхательную технику, научиться правильно сидеть с прямой спиной и мысленно расслаблять напряженные мышцы. Только, когда человек научится гармонично соединять дыхание, позу и движение, только тогда можно ждать результат. По книжкам, роликам и без учителя это сделать проблематично. Но при желании хорошего учителя найти все-таки можно, а, значит, можно получить отличные результаты, так как йога – это система, отработанная тысячелетиями и прекрасно себя зарекомендовавшая не только у больных РС, но и врачей. В Америке йога включена в восстановительную программу больных рассеянным склерозом наряду с ЛФК, плаванием, психотерапией и вегетарианской диетой.
Через полгода систематических занятий йогой уходит утомляемость, больные становятся более выносливыми и пластичными, уменьшается сонливость, улучшается мелкая моторика, появляется вкус к жизни, больные начинают осознанно воспринимать свое тело и понимать его.
⦁ Пилатес и стретчинг
Гимнастические упражнения на занятиях по пилатесу, стретчингу тренируют большие группы мышц, уменьшают утомляемость и депрессию, улучшают чувство равновесия. Схема занятий будет в каждом конкретном случае индивидуальной и зависеть от течения болезни и выраженности симптомов. Тренер должен иметь опыт работы с больными рассеянным склерозом. Занятия должны проходить без чрезмерных усилий и перенапряжения. Практикуются вспомогательные приспособления – мячи, валики, эспандеры, резиновые ленты. Усилия сочетаются с периодами расслабления и отдыха.
⦁ Езда на велосипеде
Врачи рекомендуют езду на велосипеде не всем, она запрещена пациентам со спазмами мышц и нарушением равновесия. Но, если жалоб на склонность к спазмам нет, если координация сохранена, если скорость и расстояние будут правильно адаптированы к проблемам организма, то результаты будут отличными. В любом случае, можно заниматься на велотренажере. Упражнения улучшают функцию ходьбы.
Очень трудно подобрать идеальный вид спорта для страдающего рассеянным склерозом, так как недуг влияет на каждого по-разному. Здесь мы остановились только на самых безопасных видах. Прислушивайтесь к своему организму и анализируйте его ответные реакции и тем самым выбирайте подходящий вам вид спорта. Конечно мы понимаем зачастую проблема в том что не каждый пациент сможет оплатить занятия с тренером и даже выйти из дома по состоянию здоровья, но здесь самое главное поддержка родных и работа с психологом для правильного настроя и принятия ситуации, а дальше всегда можно найти выход.
Советы больным рассеянным склерозом, занимающимся спортом
⦁ Площадка для проведения тренировки должна быть безопасной – покрытие нескользкое, освещение достаточное, вспомогательный материал удобный, при неустойчивом равновесии должна быть перекладина, за которую удобно будет держаться.
⦁ Перед каждой тренировкой надо разогреться
⦁ Новичкам увеличивать время тренировки необходимо постепенно, циклически повышая уровень нагрузки, помня принцип «от простого к сложному».
⦁ Если во время занятия появятся какие-либо проявления болезни (или новые симптомы), сбавьте темп или прекратите заниматься.
⦁ Амплитуда движений во время упражнений должна быть разнообразной, но сами движения медленные.
⦁ Стретчинг должен быть минимум 2 раза в неделю. Мышцы (особенно склонные к спазмам) надо растягивать медленно с последующим расслаблением.
⦁ Во время силовых тренировок (лучше работать с собственным весом) не должно быть болевых ощущений.
⦁ Не доводите себя до усталости и опустошения. Чрезмерное усердие приведет к удручающему результату, обострение не заставит себя ждать
⦁ После тренировки необходимо остыть и принять прохладный душ
⦁ Если все-таки чувство усталости осталось – надо отдохнуть.
Заключение
Больным рассеянным склерозом физкультурой не только можно заниматься, но и необходимо. Адекватная физическая нагрузка влияет на самочувствие больного, повышает его эмоциональный тонус, дарит радость и помогает справиться с симптомами. Правильно подобранные упражнения развивают выносливость, укрепляют мышцы, помогают сохранять равновесие и держать баланс, регулируют работу мочевого пузыря и кишечника. Но подбор упражнений надо доверить врачу или грамотному тренеру, имеющему опыт работы с больными рассеянным склерозом. Программа должна составляться с учетом индивидуальных ограничений и постоянно корректироваться при изменении состояния и появлении (исчезновении) новых симптомов. Не стоит горячиться и изнурять организм ежедневными тренировками. Отдых важен так же, как и нагрузка! Должна быть выработана определенная система тренировки, тогда организм может настроиться на целенаправленную работу и включить механизмы адаптации.
Любая регулярная физическая активность приносит пользу при рассеянном склерозе, так как укрепляются мышцы, пациент получает навыки эмоционального расслабления, настроение улучшается!
К сожалению у нас в городе нет обученных тренеров, но есть тренеры по болезни Паркинсона.
ШС кезінде спортпен шұғылдануға бола ма?
Егер ауыр дене кемшіліктері болса, спорттық бағдарлама тиісті түрде түзетілуі керек. Мысалы, бұлшықет түйілгенде велосипедпен жүру қиынға соғады. Екінші жағынан, оларға жүзумен айналысқан жөн, сондықтан пациенттер сау адамдар сияқты суда оңай қозғала алады. Бір жерде тұру кезінде тепе-теңдікті ұстай алмағанда немесе аяқты тәлтіректеп басқан кезде еркін салмақпен күштік жаттығу жарақат алу қаупін тудырады. Ондай болса әр спортзалда орналастырылатын тренажерлерді қолданған дұрыс. Бірақ пациент әртүрлі себептерге байланысты спортзалға кіре алмайды, сондықтан сіз кез-келген пәтерде (доп, кітаптар, арқан, отырғыш, орындықтар және т. б.) табуға болатын көмекші құрылғылармен үйде жаттығу бағдарламасын жасай аласыз.)
Қай спорт түрі дұрыс, қайсысымен шұғылдануға болады, қайсысымен болмайды – бұл тек қана жеке-жеке шешіледі!!! Егер пациент күмәнданса, дәрігермен немесе жаттықтырушымен кеңескен жөн. Су аэробикасымен, жүзумен, йогамен, пилатеспен, бұлшықетті созумен аптасына екі –үш рет, мүмкіндігінше арасында екі күн демала отырып айналысу өте тиімді. Осы уақыт ішінде бұлшықеттер жүктемелерге бейімделеді және дене шаршамайды.
⦁ Скандинавиялық жүріс
⦁ Скандинавиялық жүріс тірек-қимыл жүйесін өте жақсы босаңсытады. Бұл спорт түрінде дұрыс жабдықтарды пайдалану, атап айтқанда таяқтардың ұзындығын қадағалау өте маңызды. Мұны маман жақсы түсінеді, сондықтан сіз оған кеңес алуыңыз керек. Жаттығудың қарқындылығы аймақтың бедеріне, ауа-райына, таңдалған қадамға байланысты болады. Жаңадан бастаушылар аяқ-киімнің ыңғайлы болуына назар аударып, дұрыс техниканы үйрену керек. Сабақтар тепе-теңдікті, төзімділікті едәуір жақсартады, мазасыздық көрсеткіштерін жақсартады.
⦁ Жүзу
Жүзу пайдалы болу үшін техниканы меңгеру керек. Егер сіз жүзу кезінде басыңызды созып, аяқтарыңызды төменге салбыратып қойсаңыз, онда мойын омыртқасы шамадан тыс жүктеледі және жүзу тек зиян келтіреді. Көзілдірік тағып бетті төмен қаратып жүзу ең тиімді тәсіл. Егер аяқтарыңыз әлсіз болса, тақтайды алып, салмақты аяққа түсірген жөн. Салқын су қарсы көрсетілім болмау керек, өйткені бірнеше рет айналғаннан кейін жүзуші жылынып, өзін жайлы сезінеді.
⦁ Су аэробикасы
Аквафитнес барлық пациенттер үшін жарайды. Су гимнастикасы кез-келген жастағы адамдарда тіпті оңалту кезеңінде де қолданылады. Қарсы көрсетлімдер тек қана тері проблемалары бар және хлорға аллергиясы ұстайтын адамдарда бар. Суда күш пен төзімділік оңай жаттығады. Музыка қойып өткен және командаға бөлінген сабақтар қызықты болып табылады, шамадан тыс жүктемені оңай алып басады және тез, бірақ өте нәтижелі өтеді.
⦁ Йога сабақтары
Бейімделген йога сабақтары әсіресе жылуға сезімталдығы жоғары науқастарға ұсынылады. Бұл қауіпсіз және өте тиімді тәжірибе. Жақсы игерілген қиын поза сауығып, жеңілдік әкеледі деген жаңсақ түсінік бар. Керісінше, ағза шамадан тыс жүктемені көтере алмай, ауру үдей бастауы мүмкін. Алдымен сіз тыныс алу техникасын игеріп, арқаңызды тік ұстап дұрыс отыруды үйрену және ойша шиеленіскен бұлшықеттерді босаңсыту қажет. Сонда ғана адам тынысын, позасын және қозғалысын үйлесімді біріктіруді үйрене алады, сонда ғана нәтиже күтуге болады. Кітаптарға, роликтерге қарап және үйрететін біреу болмаса мұны істеу қиын. Бірақ ниет болса сол үйретушіні табуға да болады, демек, керемет нәтижеге де жетуге болады, себебі йога - мыңдаған жылдар бойы сыннан өткен және тек ШС-бен ауыратын науқастар ғана емес, сонымен қатар дәрігерлер де мойындаған жүйе. Америкада йога жаттығу терапиясы, жүзу, психотерапия және вегетариандық диетамен қатар шашыраңқы склерозбен ауыратын науқастарды қалпына келтіру бағдарламасына енгізілген.
Жарты жыл бойы жүйелі түрде йогамен шұғылданғаннан кейін шаршағыштық кетеді, науқастар төзімді және икемді болады, ұйқышылдық азаяды, ұсақ моторика жақсарады, өмірге деген құлшыныс пайда болады, науқастар өз денесін саналы түрде қабылдай бастайды және оны түсінеді.
⦁ Пилатес және созылу
Пилатес, стретчинг сабақтарындағы гимнастикалық жаттығулар, созылу үлкен бұлшықет топтарын жаттықтырады, шаршау мен депрессияны азайтады, тепе-теңдік сезімін жақсартады. Сабақ кестесі әр жағдайда дербес болады және аурудың ағымына және симптомдардың ауырлығына байланысты болады. Жаттықтырушының шашыраңқы склерозбен ауыратын науқастармен жұмыс істеу тәжірибесі болу керек. Сабақтар шамадан тыс күш салусыз және шектен тыс шиеленісусіз өтуі керек. Көмекші құрылғылар - шарлар, роликтер, эспандерлер, резеңке таспалар қолданылады. Күш салу релаксация және демалу кезеңдерімен үйлестіріледі.
⦁ Велосипедпен жүру
Дәрігерлер барлығына велосипедпен жүруді ұсынбайды, бұлшықеті түйілетін және тепе-теңдігі бұзылған науқастарға велосипед тебуге тыйым салынады. Бірақ, егер бұлшықеттің түйілуіне бейімділік туралы шағымдар болмаса, үйлесімділік бұзылмаған болса, жылдамдық пен қашықтық ағза проблемаларына дұрыс бейімделсе, онда нәтижелер керемет болады. Қалай болғанда да, велотренажермен жаттығуға болады. Жаттығулар жаяу жүру функциясын жақсартады.
Көптеген склерозбен ауыратын адамдар үшін мінсіз спорт түрін таңдап алу өте қиын, өйткені ауру әр адамға әртүрлі әсер етеді. Мұнда біз спорттың тек ең қауіпсіз түрлеріне тоқтадық. Ағзаңызға құлақ салып, оның жауаптық реакциясын талдаңыз, сөйтіп өзіңізге лайық спорт түрін таңдап алыңыз. Әрине, біз әр пациенттің жаттықтырушымен сабақ ақысын төлей алмайтындығын және тіпті денсаулығына байланысты үйден шыға алмайтындығын түсінеміз, бірақ мұнда ең бастысы-туыстардың қолдауы және жағдайды дұрыс қабылдау үшін психологпен жұмыс жасау, содан кейін міндетті түрде амалын табуға болады.
Спортпен шұғылданатын шашыраңқы склерозбен ауыратын науқастарға кеңестер
1. Жаттығу алаңы қауіпсіз болуға: жабыны тайғақ емес, жеткілікті жарықтандырылған, көмекші материал ыңғайлы, тұрақсыз тепе-теңдік жағдайында ыңғайлы болатын тірек болуға тиіс.
2. Әр жаттығудың алдында денені қыздырып алу керек
3. Жаңадан бастаушыларға жүктеме деңгейін цикл-циклымен арттыра отырып, «қарапайымнан күрделіге» қағидатын есте сақтай отырып, жаттығу уақытын біртіндеп көбейту керек.
4. Егер сабақ кезінде аурудың қандай да бір белгілері (немесе бұрын байқалмаған белгілері) пайда болса, қарқынды басыңыз немесе жаттығуды тоқтатыңыз.
5. Жаттығу кезіндегі қозғалыс амплитудасы әртүрлі болса да, қозғалыстардың өзі баяу болуға тиіс.
6. Стретчинг аптасына кемінде 2 рет жасалу керек. Бұлшықеттерді (әсіресе түйілуге бейім) біртіндеп созып, содан кейін демалу керек.
7. Күш жаттығулары кезінде (өз салмағыңызбен жұмыс істеген дұрыс) ауырсыну сезімдері болмау керек.
8. Өзіңізді шаршатпаңыз және күйзеліске ұшырауға алып келмеңіз. Шамадан тыс құлшыныс өте ауыр нәтижеге алып келеді, асқыну сізді күттірмейді.
9. Жаттығудан кейін денені суытып, салқын душ қабылдау керек
10. Егер әлі де шаршау сезімі әлі де бар болса, демалу керек.
Қорытынды
Склерозбен ауыратын науқастарға дене шынықтырумен айналысуға болады, онымен қоса қажет те. Барабар дене жүктемесі науқастың хал жайына әсер етеді, оның эмоциялық тонусын арттырады, қуаныш сыйлайды және симптомдарды жеңуге көмектеседі. Дұрыс таңдалған жаттығулар төзімділікті дамытады, бұлшықеттерді нығайтады, тепе-теңдікті сақтауға және балансты бірқалыпты ұстап тұруға көмектеседі, қуық пен ішектің жұмысын реттейді. Бірақ жаттығуларды таңдау дәрігерге немесе шашыраңқы склерозбен ауыратын науқастармен жұмыс тәжірибесі бар білікті жаттықтырушыға тапсырылу керек. Бағдарлама жеке шектеулерді ескере отырып жасалуыға және жай-күйі өзгерген және жаңа симптомдар пайда болған (жоғалып кеткен) кезде үнемі түзетілуге тиіс. Қызбалыққа салынудың және ағзаны күнделікті жаттығулармен шаршатудың қажеті жоқ. Демалыс жүктеме сияқты маңызды! Белгілі бір жаттығу жүйесін жасау керек, содан кейін дене мақсатты жұмысқа бейімделіп, бейімделу тетіктерін қамтуы мүмкін. Кез-келген тұрақты физикалық белсенділік шашыраңқы склерозға пайдалы, өйткені бұлшықеттер ныңаяды, пациент эмоционалды релаксация дағдыларын алады, көңіл-күй жақсарады!
Өкінішке орай, біздің қаламызда оқытылған жаттықтырушылар жоқ, алайда Паркинсон ауруымен ауыратын адамдармен жұмыс жүргізу тәжірибесі бар жаттықтырушыларды табуға болады.